LGBTİ'lerin yürüşlerine ve 'onur günü' etkinliklerine yönelik tepkiler ile Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın 'ahlaksızlık' suçlamaları ardından, sosyal medya üzerinden Osmanlı'da eşcinsellik tartışmaları gündeme gelmiş ve 'Avrupa'da Eşcinselliğin Yasalaşması' başlıklı, çeşitli ülkelerde eşcinsel ilişkilerin yasallaştığı yılları gösterdiği iddia edilen bir harita paylaşılmıştı. Kaynak olarak Wikipedia’nın gösterildiği harita, Twitter’da da “Osmanlı’nın batıya medeniyet dersi verdiği anlardan biri” mesajıyla paylaşıldı ve ilgili paylaşım 5 bine yakın beğeni aldı.
Özellikle sosyal medya üzerinden paylaşılan tartışmalı haberlerin analizini yapan ve doğruluk-yanlışlığı üzerinde belgeleri ortaya koyan
www.teyit.org sitesi, bu konuda yaptığı araştırmada, şunlara yer verdi:
'Haritada Türkiye’nin bulunduğu alanda eşcinsel ilişkilerin yasallaştığı yıl olarak 1858 yazılmış ve ülkenin, Avrupa’daki birçok devletten daha erken adım attığı iddia edilmiş. İddia doğru. Osmanlı Devleti, eşcinsel ilişkiyi suç olmaktan 1858 yılında Tanzimat reformları kapsamında çıkardı.
Haritada yer alan tarihlerin önemli bir kısmı doğru
İddia konusu haritadaki verileri kontrol etmek için bakabileceğimiz ilk kaynak dünyanın çeşitli noktalarında yaşayan LGBTİ bireylerin sahip oldukları haklara ilişkin verileri bir araya getiren bir platform olan EQUALDEX. Konuyla bağlantılı bir diğer kaynak ise Aralık 2019’da yayınlanmış ILGA (International Lesbian Gay Bisexual Trans and Intersex Association) tarafından hazırlanan “State Sponsored Homophobia” başlıklı rapor.
Bu küçücük haritada aslında 60’ın üzerinde ülke yer alıyor. Bu ülkelerde eşcinsel ilişkilerin suç sayılmamaya başladığı tarihlere baktığımızda karşımıza şöyle bir harita çıkıyor:
Haritadaki ülkelerde yapılan yasal düzenlemelerin hayata geçtikleri yıl baz alındı. Bu yasal düzenlemeler temelde “Sodomi Yasaları” olarak bilinen, belirli bir cinsel eylemi suç olarak addeden yasaların ortadan kaldırılmasını amaçlayan adımları ifade ediyor.
Avrupa’da bu adımı atan ilk ülkenin 1791 tarihi ile Fransa olduğu görülüyor. Fransa etkisinin hakim olduğu Andorra’nın da aynı sene Sodomi yasalarından kurtulduğunu görüyoruz. Fransa ve Andorra’yı 1793’te Monaco, 1795’te Lüksemburg, 1811’de Hollanda ve 1830’da Belçika izlemiş. Belçika’nın hemen ardından ise 1858’de Osmanlı Devleti geliyor.
Diğer yandan bu harita ile iddia konusu harita arasında küçük farklar tespit etmek mümkün. Bu farklılıkların temel nedeni bazı ülkelerde yasal düzenlemelerin birkaç farklı aşamadan geçerek nihai şeklini almış olması. Biz ağırlıklı olarak ILGA’nın hazırladığı raporda yer verilen tarihleri baz aldık. Çünkü ILGA’nın raporunda yasal düzenlemelere doğrudan atıfta bulunuluyor ve bu yasal düzenlemeleri Google Translate aracılığıyla kontrol edebiliyoruz. ILGA verilerini EQUALDEX’tekilerle karşılaştırdık ve en makul olan tarihleri bir araya getirdik.
Peki 1858’de Osmanlı Devleti’nde ne oldu?
Konuyla ilgili Osmanlı Devleti’nin görece erken dönemlerinde bazı düzenlemelere rastlamak mümkün. Örneğin 1526 yılında yayınlanan Bozok Sancağı Kanunnamesi’nde eşcinselliğin yasal görülmediğine dair ifadelere rastlanıyor. Kanunnamedeki esaslar tarihte Osmanlı’nın ilk dönemlerinde Anadolu’da gördüğümüz ve 1515 sonrasında Osmanlı’nın egemenliği altına giren Dulkadiroğulları Beyliği’nin yöneticilerinden Alaüddevle Bozkurt Bey’in uygulamaya koyduğu bazı düzenlemelere oldukça benziyor. Bozok Kanunnamesi’nde “zina suçu”na ilişkin ibareler kapsamında ceza olarak ödenecek altın miktarı belirtilirken şu ifadeler de yer almış:
“…Ve eğer muhannes ise iki tarafa zina haddi (cezası) vuralar, eğer vurulmazsa zina cürmü (suçu) gibi her birinden -24 altın- alınır…”
Muhannes kelimesinin ise “kadınlaşmış erkek” anlamında dile getirildiği ifade ediliyor.
Benzer şekilde 1520 ila 1566 yıllarında hüküm süren Kanuni Sultan Süleyman döneminde hazırlanan Kanuni Kanunnamesi’nde de şöyle bir madde görmek mümkün:
'…Eğer şehirde Türk oğlancıkları döşek (zina) etseler -kadı tarafından- tazir edip (azarlanıp) her birinden 30 akçe cürm (ceza) alınır…'
Böyle bakınca Osmanlı Devleti’nde eşcinselliğin uzunca bir süre suç addedildiğini düşünmek mümkün. Öte yandan eşcinselliğin Osmanlı’da özellikle toplumun üst katmanlarında olağanüstü görülmediği de söylenebilir. Mahbub oğlanlar buna bir örnek. Yine ekseri seçkinlere hitap eden Divan şiirinde 'sevgili'nin ille de karşı cins olmak zorunda olmadığını izleyebiliyoruz.
İzn alıp cuma namazına deyu mâderden
Bir gün uğrulayalım çerhi sitemperverden
Dolaşıp iskeleye doğru nihan yollardan
Gidelim servi revânım yürü Sadabâd’a.
Nedim Divanı’nda yer alan bu dizelerin muhatabı bir kadın olmasa gerek.
Yeniden yasal düzenlemelere dönelim. 1858’de ne oldu? 9 Ağustos 1858’de Ceza Kanunname-i Hümayunu yürürlüğe kondu. Tanzimat reformları arasında sayılabilecek bu ceza kanunu hazırlanırken, 1810 tarihli Fransız Ceza Kanunu’nun esas alındığı görülüyor. Fransa’da 1791’den itibaren Sodomi yasalarının yürürlükte olmadığını hatırlatacak olursak, Osmanlı topraklarına çeviri yoluyla giren bu yasalarda da eşcinsel ilişkileri suç addeden Sodomi yasalarından herhangi bir emarenin bulunmaması olağan. Bu açıdan Osmanlı tebaasının tümünün uymakla yükümlü olduğu, önceki ilgili hukuki kaideleri hükümsüz kılan modern bir hukuksal metinle, eşcinselliğin suç olmaktan çıktığı çıkarımına ulaşmak yanlış sayılmaz.
1858’den saltanatın kaldırdığı 1 Kasım 1922 tarihine kadar, Osmanlı Devleti bu konuda herhangi bir geri adım da atmamış. Eşcinsel ilişkilerin yasa dışı addedileceğine ilişkin bir yasal düzenlemeye, Cumhuriyet döneminde de rastlanmıyor.
Dünyanın birçok yerinde cinsel yönelime dayalı ayrımcılığa karşı düzenlemeler için mücadele veriliyor. Yine de azımsanamayacak sayıda ülkede, yetişkin bireylerin rızasına dayalı eşcinsel birliktelikleri yasaklayan ya da suç sayan düzenlemeler mevcut. Türkiye’de ise böyle bir düzenleme bulunmuyor. Öte yandan bireylerin cinsel yönelimleri nedeniyle ayrımcılığa maruz kalmasının önüne geçebilecek, önleyici bir bir düzenleme de yok.
Sonuç olarak Osmanlı Devleti’nde eşcinselliğin 1858 yılında suç kapsamından çıkarıldığı doğru. Bu suç saymama hali, modern cumhuriyette de korunmuş. Ancak LGBTİ bireylerin haklarının korunması için atılması gereken hukuki adımlar düşünüldüğünde, Türkiye’nin önünde uzun bir yol olduğu da söylenebilir.'
