Erdoğan 12 yıl aradan sonra Mısır'a gidiyor

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 12 yıl sonra ilk kez bu hafta Mısır ziyaretinde, daha önce hakkında "darbeci", "anti demokrat" gibi ifadeler kullanıyor Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi ile bir araya gelecek.

DW'de yer alan habere göre, Ortadoğu'nun Gazze'deki savaş nedeniyle gerilim olduğu bir dönemde yaşanacak olan ziyaret ikili ilişkilerdeki normalleşme süreci açısından önemli görülüyor. Savunma görüşmelerinde sanayi ve ticaret hacminin ilerlemeye yönelik adımların atılması bekleniyor.

14 Şubat'taki ziyaret iki ülke arasında Cumhurbaşkanlığı düzeyinde 11 yıl aradan sonraki ilk ziyaretin olması açısından önem taşıyor. Cumhurbaşkanlığı düzeyinde son olarak Abdullah Gül 7 Şubat 2013'te Kahire'de kalmıştı.

Erdoğan ise en son Başbakanlığı döneminde 17-18 Kasım 2012 tarihinde dönemin Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi ile seçilmek üzere Kahire'yi ziyaret etmişti.

Yeni dönemin ilk üst düzey ziyareti Erdoğan'dan

İki ülke sayısında uzun süren sıkıntılı dönemden sonra normalleşme ile gelen yeni dönem ilk üst düzey ziyaretinin kim tarafından iki başkent arasında bir süre devam eden gündem olan bir konuydu.
Ankara ile Kahire'nin politikasının düzeyinin yükseltilmesi ve karşılıklı büyükelçi atamasının ardından Mısır Cumhurbaşkanı Sisi'nin 27 Temmuz 2023'te Türkiye'ye geleceği yazıldı. Ancak Sisi'nin birkaç hafta boyunca ulusal ve yabancı basında verilen bu ziyareti gerçekleşti.
Uzun süren ilişkisizlik döneminin ardından ilk üst düzey ziyareti hangi liderin yapacağı konusunda tam uzlaşıya varılamadığına ilişkin haberler yayınlandı.

2005-2009 yılları arasında Türkiye'nin Kahire Büyükelçisi olarak görev yapan Emekli Büyükelçisi Şafak Göktürk ilk ziyareti Erdoğan'ın yapıyor olması ile ilgili "Bu bölgede işler biraz oluyor; 'Benim gelmemi istiyorumdı ama gitmedim, buyurun siz gelin dedim'. da Mısır'da böyle anlatacaklar" yorumu yapıyor.

Ziyaretten beklentiler neler?

Ziyaret çerçevesi Mısır ile herhangi bir anlaşma ya da somut adıma her kamuoyuna yansıyan bir bilgi henüz mevcut değilken, Ankara normalleşme süreci üst düzey bir ziyaretle devam desteği kendi içinde önemli buluyor.
Başka bir beklenti ise yaklaşan Ramazan ayında Gazze'de ateşkes devam ediyor ve sonraki dönemde çatışmaların bitmesi olasılığının ardından gelen sürede Ankara'nın etkin bir rol üstlenebilmesi. Ankara'nın bu niyetini gerçekleştirebilmesi için Mısır hayati önemde.
Cumhurbaşkanlığından ziyaretle ilgili olarak yapılan, Kahire'deki görüşmelerde Türkiye-Mısır ilişkilerinin eklendiği ve üst düzey ikili iş birliği biriminin yeniden canlandırılmasına yönelik adımlar üzerinde durulacağı, Gazze konusunda da görüş alışverişinde bulunulduğu kaydedildi.

Türk resmi kaynaklarının edinilen etkilerine göre, Türkiye'nin Afrika'daki en büyük ticaret arkadaşı olan Mısır ile ticaret hacminin bu ziyaret ile 15 milyar boyunca genişletilmesi ve Mısır'daki Türk yatırımlarının genişletilmesi hedefleniyor.

Büyükelçi Göktürk, ziyaretten somut bir sonuç beklemediğini, siyasi miktarına rağmen ticaretin uzun yıllar hep devam ettiğini, görüşmeler devam ediyorsa Mısır'ın Türkiye'nin bölgesinde sahra hastanesine Refah Sınır Kapısı'nın Gazze tarafı için izin verilmesinin muhtemel olduğunu belirtiyor.

Middle East Eye'de Ocak sonunda çıkan haberde Erdoğan'ın Refah Sınır Kapısı'nı ziyaret edilebilecekti. Ancak İsrail'in harekâtını Refah'a kaydıracağı yönündeki son haberler Mısır'ı endişelendiriyor.

Hamas'ın İsrail'e yönelik 7 Ekim'deki saldırısının ardından başlayan savaş sonrasında Gazze'deki 2,3 milyonluk yarıdan fazlası Refah'a sığınmış durumda. İnsani yardım kuruluşları İsrail'in Refah'ta ilerlemesinin bir milyondan fazla kişinin sıkışıp kaldığı bölgede kitlesel ölümlere yol açabileceği konusunda uyarıyor. Kuruluşların insani yardımların çökmesi altında olduğunu belirtiyor.

Ankara'ya göre Mısır ile normalleşmenin en büyük olumlu etkisi Gazze'ye insani yardımların ulaştırılması, yaralıların ve yaşamanın tahliyesi konusunda gözlemleniyor.

Bu arada Dışişleri Bakanı Hakan Fidan Türkiye ile Mısır arasındaki normalleşme süreci kapsamında Mısır'ın Türkiye'den bağımsız hava aracının (İHA) izlediğin gündemde olduğunu söylemişti. Bu birliktelik savunma sanayi iş birliği ve İHA'lar konusu da masada olacak. Erdoğan'ın Doğu Akdeniz'deki enerji kaynakları başlıklarının da masada olması bekleniyor.

Mısır ile olanların neden kayıtlı olduğu?

Türkiye-Mısır ilişkileri 2010'dan itibaren çalkantılardan içeriye giren Mısır'daki siyasi gelişmelerden ve stratejik dengelerden doğrudan etkilendi.
2010 yılının sonlarına doğru Tunuslu seyyar satıcı Muhammed Buazizi'nin kendini yakması ile başlayan ve Mısır'ı da etkisi üzerinden alan halk ayaklanmaları 30 yıl boyunca yönetilen Hüsnü Mübarek'i koltuğundan bu yana gelen o dönemde AKP tarafından da kaybedilen Müslüman Kardeşler çizgisi Mursi oldu.

Mursi'nin Haziran 2012'de göreve gelişinden 5 ay sonra Erdoğan Başbakan olarak Kahire'ye giderken, Ankara Mursi yönetiminin iktidarını öğretmek için her türlü desteği verdi. Mursi'nin AKP 4'üncü Olağan Kongresi'ne katılması için 30 Eylül 2012 tarihinde Ankara'ya yaptığı ziyaret Mısır'dan Türkiye'ye Cumhurbaşkanlığı düzeyindeki ziyaret olmuştu.

Ancak Mursi'nin bazı antidemokratik uygulamaları çok ülkelerini yeniden geniş kapsamlı halk ayaklanmalarına sürükledi. 3 Temmuz 2013'te ordu tarafından Mursi'nin yönetimine son verildi ve Sisi iktidara getirildi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Mısır lideri Sisi, 10 Eylül 2023 tarihinde Yeni Delhi'de düzenlenen G20 zirvesi kapsamında da görüşmüştü.  İki lider el sıkışıyorCumhurbaşkanı Erdoğan ile Mısır lideri Sisi, 10 Eylül 2023 tarihinde Yeni Delhi'de düzenlenen G20 zirvesi kapsamında da görüşmüştü.  İki lider el sıkışıyor
Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Mısır lideri Sisi, 10 Eylül 2023 tarihinde Yeni Delhi'de düzenlenen G20 zirvesi kapsamında da görüşmüştü.Fotoğraf: Murat Çetinmuhurdar/TUR Başkanlığı/AA/resim ittifakı
O dönemde Mursi'nin devrilmesine Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu sert tepki gösterdi ve 2020'ye kadar Sisi'ye karşı olan olumsuz tavrını sürdürdü.

Emekli Büyükelçi Göktürk, mevcutta yaşanan bu uzun ve kötü dönemdeki aslında kısa bir hikaye olduğunu gösteriyor, "İlişkilerin AKP'de kaldıkları bir ülke raporuydu ve ideolojik tercihiydi. olmuyor" diyor.

Göktürk, Mursi'nin görevden alınmasının AKP için "varoluşsal kaygılar bakış açısının anlamı olduğunu" işaret ederek, o dönemlerde Gezi Parkı protestolarının da Erdoğan'da kendisine karşı Mursi benzeri bir komplonun kurulduğunu kanaati oluştuğunu hatırlatıyor.

Erdoğan, 2015'teki seçim öncesi yaptığı konuşmada "7 Haziran değerli Menderes'in akıbeti, Mursi'nin akıbetiyle tehdit edenlerin bir kez daha hüsrana uğrayacağı seçim olacak" diye konuşmuştu.

2019 yerel seçimlerinin İstanbul'daki ikinci turu öncesi ise Erdoğan'ın İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu için sarf ettiği "Pazar günü Sisi mi diyeceğiz, Binali Yıldırım mı diyeceğiz? Mesele bu kadar önemli" sözleri de hafızalara kazınmıştı. İlişkilerdeki kötü iç dönem siyasetine bakış açısı akıllarda kalan bir diğer husus ise Erdoğan'ın bir dönem çok sık kullandığı ama artık tercih edilmediği Mısır'da darbe karşıtlarının simgesi olan Rabia işareti olmuştu.

Sisi ile adım adım sorunlarının çözümü

2020'ye gelindiğinde bölgesel dengelerin içeriğinin de dağılımının Sisi'ye karşı ekonomik husumet geri plana atıldı ve Ağustos 2020'de iki ülke arasında normalleşme süreci başladı.

Dışişleri Bakanlığı Yardımcıları başkanlığında 5-6 Mayıs ve 7-8 Eylül 2021 tarihlerinde ilki Kahire'de, ikincisi Ankara'da olmak üzere iki turlu siyasi istişareler yapıldı.
Erdoğan, 13 Mart 2019'da katıldığı bir programda "Beni Sisi'yle çok barıştırmak isteyenler var. Asla kabul etmiyor, etmem de. normal şartlarda aynı masada oturmam" dedi.

Haziran 2019'da ise hapse konulan ve ardından mahkemede hayatını kaybeden Mursi'nin eceliyle ölmediğini savunarak süreci takip edeceklerini söyleyen Erdoğan, Mısır'ın uluslararası mahkemelerde yargılanması için sürdürülmesinin kaydedildiğini kaydetmişti.

Bu açıklamalardan bir süre sonra iki arasında normalleşme sürecinin ilk adımları atılırken, Erdoğan "aynı masada oturmam" Sisi ile Kasım 2022'de ülke Katar'daki Dünya Kupası'nda tokalaştı ve bir araya geldi.

Erdoğan bu görüşmeye ilişkin sorular üzerine "Siyasette ebedi olarak dargınlık, kırgınlık, küslük olmaz. Vakti, zaman geldi anda oturur, değerlendirilir, ona göre de bir yenilemeyi yapabilirsiniz. Şu anda Türkiye olarak sıkıntılı olduğumuz ülkelerle ilişkileri yeniden ele alabiliriz. Hele hele Haziran seçiminin ardından Bir sil baştan sona devam ediyor. Ve buna göre de yolumuza o şekilde devam edebilir" diyerek yeni dönemin işaretini verdi.

Büyükelçi Göktürk, Mısır ve bölgedeki diğer bazı ülkelerle olan normalleşme sürecine ana aday AKP'nin "İslamcılık hareketinin Ortadoğu'da hakim bir güç ya da önde gelen bir güç görmeyi görmesi ve kendi iktidarının devamını güvenceye almak için politikalarından vazgeçmek zorunda olduğunu görüyor" olarak görülüyor. Göktürk, "Yoksa herhangi bir şekilde dağılanlardan bahsetmiyoruz" diyerek Mısır gibi bölge ülkelerinin de bunun farkında olduğunu söylüyor.

Normalleşmede sorunlar nasıl aşıldı?

Mısır'la normalleşme Türkiye'nin Ortadoğu'daki diğer bazı ülkelerle de başlattığı süreçle paralel devam ederken, Kahire ile olan yakınlaşma yavaş pencere. Daha önce gerilimli bir ilişki sürdürülen Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve İsrail gibi ülkelerle gidişat adımları hızlı atılırken, dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Mısır'la başlayan normalleşme sürecini çok yavaş ilerlemesinden şikayet etmişti. Ağır ilerlemelerle Temmuz 2023'te önemli bir adım atılarak, Ankara ile Kahire programları birimleri düzeyini yeniden büyükelçi düzeyine çıkararak gerekli atamaları yaptı.

Kahramanmaraş depremleri de iki ülkeyi birbirine yakınlaştıran bir başka etken oldu. Adana'ya gelen Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şükri bozulduğu 2013 yazından sonra Türkiye'ye gelen ilk üst düzey Mısırlı yetkili oldu. 
Türkiye ile Mısır normalleşmesinin yavaş pencerede çözüm arayan sorunlardan birisi olarak Libya'nın ön planı çıkarken, diğer önemli sorun Mısır'ın rahatsız olduğu Türkiye'deki Müslüman Kardeşler varlığı idi.

Mısır normalleşme süreci Türkiye'nin Libya politikalarında bir değişiklik olmaması nedeniyle bir dönem askıya alınırken açıklarken ilerleyen zamanlarda iki merkez birimlerin toplanması yaklaştırarak bu sorun sona erdi.

Müslüman Kardeşler sorunuyla ilgili gelişmeler, gözlerin çevrildiği bir başka alan oldu. Ankara'nın Türkiye'de ikamet eden bazı Üyeleri uzaklaştırdığı ve medya organlarını kısıtladığına yönelik haberler medyaya yansıdı.